Znak – atypowy

14 czerwca 202228 lipca 2022

Reportaż, które pachnie mchem / „Życie pasterza. Opowieść z Kariny Jezior”, James Rebanks [ 108 | 2022 ]

atypowa ocena: 8/10

„Życie pasterza” to książka, która pozostanie we mnie na dłużej, pomyślnie zdając test pamięci. Wiele łatwo przyswajalnych treści (stety – niestety) dość szybko ze mnie wyparowuje, zwalniając miejsce w moim RAM-ie na kolejne książki. Część historii dotyka jednak tej struny w mojej duszy, która sprawia, że stają się one po części moimi własnymi. James Rebanks nie opowiada o niczym niezwykłym, i chyba na tym właśnie polega fenomen jego książki.

ZNUDZENI SAMI SOBĄ

Ta prosta opowieść, o prostym życiu, stała się inspiracją dla tysięcy znużonych codzienną gonitwą, której sens w czasie wyścigu zdążył się gdzieś zagubić. Społeczeństwo staje się coraz bardziej zmęczone i poirytowane, pojmując (choćby podskórnie), że pracuje dla dziurawego worka. Jak słusznie zauważa w „Życiu pasterza” James Rebanks:

„Ludzie zaczynają przywiązywać więcej wagi do miejscowej kultury i lokalnych tradycji, mają dosyć plastiku i sztuczności, chcą poznawać historię miejsc i osób, które żyją inaczej, wyznają inne wartości, co innego jedzą. Widzę, jak bardzo jesteśmy znudzeni sami sobą we współczesnym zachodnim świecie, ale widzę również, że potrafimy przeciwstawiać się temu i kształtować swoją przyszłość, traktując historię jako zaplecze możliwości, a nie bagaż zobowiązań.

I tu wkracza autor ze swoją niezwykłą historią o najzwyczajniejszym życiu. O świadomej decyzji by wybrać mniej. O samoograniczeniu się mimo możliwości spektakularnego rozwoju osobistego. Jakże prawdziwe są słowa Jezusa: „Co pomoże człowiekowi, choćby cały świat pozyskał, a na duszy swej szkodę poniósł?” (Mt 16:26).

Czytaj dalej

27 kwietnia 20225 sierpnia 2022

Auschwitz nie spadło na nas niespodziewanie / „Jak wychować nazistę”, Gregor Ziemer [ 95 | 2022 ]

atypowa ocena: 8/10

Ciężko pozbierać mi myśli po reportażu Gregora Ziemera. To książka, której lektura jest bardzo przykra, ale jednocześnie niezwykle potrzebna. Zwłaszcza, że to unikatowa praca, powstała w 1941 roku! Nie słyszałem wcześniej o istnieniu tego reportażu opisującego proces fanatycznej edukacji w III Rzeszy. Został on niedawno „na nowo odkryty” i udostępniony szerszemu gronu odbiorców wysiłkami wydawnictwa Znak. Warto jednak wiedzieć, że o jego wartości i rzetelności świadczyć może choćby to, że wykorzystywano jego fragmenty jako dowód w powojennych procesach norymberskich.

ŚWIADEK WYJĄTKOWEGO MROKU

Kim jest Gregor Ziemer i dlaczego napisał o tym jak wychować nazistę? To Amerykanin, który żył w Berlinie w latach poprzedzających wojnę. Na własne oczy widział przemianę Niemiec po dojściu Hitlera do władzy. Z trwogą przyglądał się nastrojom społecznym i coraz bardziej niepokojącym przejawom nienawiści rasowej, przyjmującej najróżniejsze formy. Jako dyrektor Szkoły Amerykańskiej w Berlinie, zechciał przyjrzeć się nazistowskiemu procesowi edukacji. Udało mu się uzyskać odpowiednie pozwolenia (ach ta niemiecka biurokracja!) dzięki odpowiednim kontaktom w środowisku oraz kilku łapówkom. W 1939 roku – w miesiącach bezpośrednio poprzedzających agresję Niemiec na nasz kraj – Gregor Ziemer wizytował wszystkie rodzaje placówek odpowiedzialnych za kształtowanie kolejnych pokoleń nazistów.

Nie jestem w stanie nawet wyobrazić sobie jak trudnego zadania podjął się autor. Jestem przekonany, że nie chciał widzieć tego, co jego oczy zmuszone były oglądać. Jeden z nazistów z satysfakcją odnotował, że „Amerykanin nie wytrzymał” wizyty w placówce sterylizacyjnej. Widział tam przeprowadzane niemal taśmowo zabiegi dzięki, którym jeden z jego rozmówców mógł pochwalić się z dumą, że od kilku lat w Niemczech nie urodziło się dziecko z daltonizmem. Cóż – nie był to cud Bożej opatrzności. Był to wynik bezdusznej sterylizacji wszystkich „obciążonych genetycznie jednostek”, które nie przyczyniały się do „wzmacniania rasy”.

W „Jak wychować nazistę” przeczytamy wiele strasznych rzeczy. Gregor Ziemer choć nie chciał oglądać tych rzeczy, miał jednocześnie świadomość, że to jego dziejowa odpowiedzialność. Być może był jedynym nie-nazistą, który został w tamtym czasie dopuszczony jako obserwator tak blisko całego procesu edukacji. Skrupulatnie notował wszystkie swoje rozmowy i obserwacje, choć jak sam zaznacza, wiele z tego co doświadczył, tak mocno nim wstrząsnęło, że nawet brak zapisków nie wiele by zmienił w kwestii jego pamięci.

Czytaj dalej

5 lutego 20225 sierpnia 2022

Czy mamy zatrute dusze? / „Wolność człowieka gór”, Józef Tischner [ 75 | 2022 ]

atypowa ocena: 6/10

Po lekturze „Wolności człowieka gór” mam dość mieszane odczucia. Zacznijmy od tego, że książka jest nie tylko pięknie wydana, ale do tego naprawdę dopracowana. Niestety w pierwszych wydaniach danych pozycji nagminnie pojawiają się błędy – najczęściej literówki oraz fikuśna interpunkcja. Ta książka jest od nich wolna, a do tego bogato ilustrowana. Co kilka stron natrafiamy na przepiękne zdjęcia górskich pejzaży, które przenoszą nas myślami w miejsca tak bliskie Tischnerowi. Ponadto redakcja wyłuskała z poszczególnych tekstów kluczowe myśli i wyróżniła je poprzez powtórzenia na marginesie. To wszystko sprawia, że po książkę sięga się z dużą przyjemnością. Co jednak sprawia, że moje odczucia określiłem jako mieszane? Gdzie łyżka dziegciu w tej beczce miodu?

Józef Tischner „wielkim Polakiem był”. Ciężko to kwestionować, choć można różnie oceniać jego zaangażowanie polityczne. Począwszy od lat siedemdziesiątych, gdy wprowadził do filozoficznej refleksji pojęcie „Ja aksjologicznego”, staje się postacią znaną. Oczywiście nie to sprawiło, że wszyscy kojarzymy jego nazwisko. Bądźmy szczerzy – filozofowie nie często zapraszani są na salony, a „Ja aksjologiczne” zajmowało przede wszystkim tych, którzy lubują się w rozważaniach fenomenologicznych. Przyczyniło się to jednak znacząco do tego, że refleksje Józefa Tischnera docierały do coraz szerszego grona odbiorców. W końcu lat siedemdziesiątych, gdy podjął otwartą polemikę z marksizmem, stał się powszechnie znany w Polsce.

Znajomość specyfiki tamtych czasów, pozwala lepiej zrozumieć ważną rolę jaką odegrał Józef Tischner w naszym kraju. U schyłku epoki Gierka ludzie coraz odważniej wyrażali swoje niezadowolenie i pragnienie wolności. A to właśnie wolność była jednym z podstawowych pojęć w refleksji filozoficznej księdza Tischnera. Gdy po kraju rozlała się fala strajków, to właśnie on został uznany powszechnie za kapelana „Solidarności”. Jego spisane kazanie znajduje się nawet w oficjalnych dokumentach z I Zjazdu Solidarności. W ostatnim czasie pojawiły się pytania o zaangażowanie Józefa Tischnera we współpracę z SB (po wydanym przez IPN w 2019 roku opracowaniu „Klan”), nie jestem jednak kompetentny by cokolwiek w tym temacie rozstrzygać. Jaka by nie była prawda, nic nie zmieni faktu, że ksiądz Tischner „wielkim Polakiem był” i po dzień dzisiejszy jest powszechnie znany, ceniony i … chętnie czytany. Dobrze znane prawo rynku – popyt napędza podaż – możemy również obserwować przyglądając się najnowszym ofertom wydawniczym. Mimo, że od śmierci Józefa Tischnera upłynęło już ponad 20 lat, wciąż wydawane są nowe książki z jego tekstami. Do blisko dwudziestu takich tytułów dołączyła właśnie „Wolność człowieka gór”, która jest kolejnym zbiorem „nieznanych tekstów”.

Czytaj dalej